Vijfenveertig jaar lang heeft de sjiitische theocratie van Teheran haar politieke systeem verkondigd als model voor alle overwegend islamitische landen – en zelfs daarbuiten. “We moeten ons uiterste best doen om onze revolutie te exporteren”, verklaarde ayatollah Ruhollah Khomeini in 1980, nadat de laatste van verschillende Iraanse monarchieën die twee millennia hadden standgehouden, was verdreven. “Wij zullen de wereld tegemoet treden met onze ideologie.” Het vormde de kern van de strategie van zijn regering om openlijk en heimelijk een netwerk van bondgenoten op te bouwen – de As van het Verzet genoemd – om als frontliniebuffers te fungeren tegen Israël, zijn regionale rivaal.
In 2004 interviewde ik koning Abdullah II, de soennitische leider van de Hasjemitische dynastie van Jordanië, die gewaarschuwd over een opkomende ‘sikkel’ van sjiitische krachten die begon in Iran en zich verspreidde via Irak, Syrië en Libanon. Midden-Oosten -gedomineerd eeuwen van soennitische monarchieën, tribale sjeikdoms en autocratieën – werd getransformeerd door deze sjiitische boog, vertelde hij me. De rivaliteit tussen soennieten en sjiieten, die een minderheid vormen in de moslimwereld, gaat terug tot een geschil over politiek leiderschap na de dood van de profeet Mohammed in de zevende eeuw. Na de Iraanse revolutie werd deze situatie nog intenser.
2024 in de gaten
Schrijvers uit New York reflecteren op de hoogte- en dieptepunten van het jaar.
Het internationale verhaal van dit jaar zou de ineenstorting van de Iraanse allianties kunnen zijn. In Syrië is de sadistische Assad-dynastie, die al meer dan een halve eeuw aan de macht is, verdreven door soennitische rebellen. (De Assads zijn leden van de Alawitische sekte, een uitloper van de vroege sjiitische islam.) Terwijl de rebellen Damascus naderden, trok Teheran abrupt zijn paramilitaire troepen van de Revolutionaire Garde en de Basij terug, die waren ingezet om president Bashar al-Assad te steunen. “Sommige mensen verwachten dat we in de plaats van het Syrische leger zullen vechten”, vertelde de commandant van de Revolutionaire Garde aan de Iraanse media. ‘Heeft het zin dat de strijdkrachten van het IRGC en de Basij de volledige verantwoordelijkheid op zich nemen, terwijl het Syrische leger alleen maar toekijkt?’ Sinds 2014 zijn in Syrië verschillende Iraanse generaals vermoord, voor het laatst in november. Teheran sloot ook zijn ambassade en evacueerde vierduizend burgers met noodvluchten.
De Iraniërs “waren zeker niet bereid of in staat om Assad te hulp te schieten”, vertelde John Kirby, de nationale veiligheidscommunicatieadviseur van het Witte Huis, mij. “En in de nasleep van zijn vertrek is het ons duidelijk dat ze hun aanwezigheid in Syrië opnieuw beoordelen – ik denk dat dat de beste manier is om het te zeggen.”
In Libanon zijn de sjiitische leider en militaire commandanten van Hezbollah – de door Iran gesteunde partij die verantwoordelijk is voor massale zelfmoordaanslagen en de opsluiting van tientallen gijzelaars gedurende veertig jaar – gedood bij Israëlische luchtaanvallen. Hezbollah trok ook zijn troepen terug uit Syrië en gaf toe dat het rebellenoffensief daar routes had afgesneden voor de smokkel van oorlogsmateriaal uit Iran. In Gaza is Hamas, dat achttien jaar lang over de regio heeft geregeerd, gedecimeerd en zijn leider vermoord. En in Jemen zijn de Houthi-rebellen, een andere Iraanse bondgenoot, onderworpen aan luchtaanvallen van een door de VS geleide coalitie als reactie op hun aanvallen op schepen in de Rode Zee. (De Houthi’s zijn Zaydi-moslims, een andere vroege sjiitische uitloper, en worden al lange tijd tegengewerkt door de soennitische monarchieën in Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.)
In eigen land lijken veel minder Iraniërs geïnteresseerd in het scharen achter de triomfantelijke verplichting van het regime om ‘de wereld onder ogen te zien’. “De gemiddelde burger is niet ongelukkig met wat er in Syrië, Libanon en Gaza is gebeurd”, vertelde Nasser Hadian, een politicoloog in Teheran, mij. ‘De Hawks geloven dat het verzet moet voortduren. Maar de gemiddelde burger denkt dat het voorbij is en is er blij mee. De kracht van de As van Verzet is sterk verminderd. Hervormers geloven dat het niet langer een belangrijke bron van onze afschrikking is.” Veel Iraniërs vrezen dat de Syrische onrust voor chaos zal zorgen – met mogelijke gevolgen voor hen als Teheran zijn bondgenoten blijft steunen. ‘We zullen in chaos verkeren,’ voegde Hadian eraan toe. “We moeten het loslaten. Laat de Amerikanen, de Europeanen en de landen in de regio dit aanpakken.”
De Islamitische Republiek wordt steeds meer verteerd door interne uitdagingen. Het olierijke land kampt met chronische brandstof- en elektriciteitstekorten. Stroomstoringen hebben geleid tot herhaalde sluitingen van scholen, overheidsgebouwen en banken. De olie-export van het land, gedaald, zo niet verlamd door Amerikaanse sancties, is gekelderd en gedaald vijfentwintig procent minder dan de officiële begrotingsbehoeften van Teheran. Nadat Assad Syrië had verlaten, daalde de Iraanse munt naar een historisch dieptepunt. de wisselkoers is bijna achthonderdduizend rials voor één dollar. (Een maand na de revolutie, in 1979, werd de rial verhandeld tegen vijfenzeventig dollar tegen één dollar.) Sinds 2017 hebben sporadische protesten de theocratie uitgedaagd vanwege de torenhoge prijzen van basisbehoeften, de onderdrukking en gevangenneming van dissidenten, en de persoonlijke rechten van burgers. vrouwen. Het regime is zwakker – op meerdere fronten – dan ooit tevoren sinds de ambitieuze toespraak van Khomeini.
Tegelijkertijd zorgde het verlies van regionale partners ervoor dat de Iraniërs zich kwetsbaarder voelden. Zowel binnen de regering als in de publieke sfeer woedt nu een debat over de vraag of het land de werkzaamheden aan zijn controversiële nucleaire programma moet terugschroeven. Teheran beweert dat het programma bedoeld is voor alternatieve energie, maar beschikt al over een hoeveelheid verrijkt uranium die “elke geloofwaardige politieke rechtvaardiging” te boven gaat. Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland beschuldigd onlangs. Iran zou meer dan een dozijn kernwapens kunnen produceren, zei de Amerikaanse inlichtingendienst vorige maand, hoewel het nog steeds andere geavanceerde technologie nodig zou hebben als het daarvoor zou kiezen. “Ik vond het moeilijk om de studenten ervan te overtuigen dat de bom onze veiligheid en kwetsbaarheid niet zou vergroten”, zegt Hadian, die tientallen jaren lesgaf aan de Universiteit van Teheran. “Ze denken dat we het verdienen omdat we een grote wereldmacht zijn – en een grote macht beschikt over kernwapens. Dit was waar ten tijde van de Sjah en zal ook in de toekomst waar zijn.”
Jake Sullivan, de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur, merkte op dat de publieke verklaringen van Iraanse functionarissen de afgelopen maanden zijn veranderd als gevolg van strategische tegenslagen, en dat dit nieuwe vragen oproept over een verschuiving in hun officiële doctrine. “Het ding over het buitenlands beleid en de geopolitiek is dat wanneer er goede dingen gebeuren, er vaak slechte dingen volgen”, zei hij deze week in de 92nd Street Y. ‘Een tegenstander die klappen heeft gehad die hem verzwakken, presenteert zich duidelijk – we zouden kunnen zeggen: dat is goed nieuws. Maar het creëert ook opties voor die tegenstander die behoorlijk gevaarlijk kunnen zijn, en dat is iets waar we in de toekomst uiterst voorzichtig mee moeten blijven.”
In het hele Midden-Oosten is het strategische landschap dit jaar getransformeerd door natuurrampen, sterfgevallen, politieke vacuüms en armoede. De onzekerheid regeert. “Zeker, 2025 zal een problematisch jaar zijn”, vertelde Marwan Muasher, een voormalige Jordaanse minister van Buitenlandse Zaken die nu vice-president is bij de Carnegie Endowment for International Peace in Amman, mij. ‘Syrië moet de Arabische wereld twee dingen leren. Ten eerste is de Arabische Lente nog niet voorbij en dat zal ook niet zo zijn voordat de problemen van de regio – economische welvaart en politieke integratie – op de juiste manier zijn aangepakt. Ten tweede: degenen die bij het zwaard leven, sterven door het zwaard. Stabiliteit kan niet worden gehandhaafd door brute kracht.”
De komende maanden dreigen er politieke risico’s voor Syrië, die gevolgen kunnen hebben voor de buurlanden in Turkije, Jordanië, Libanon, Irak en Israël. De overwinning van de rebellen betekende de doodsteek voor de Baath-partij, die in 1943 in Damascus werd opgericht als een socialistische beweging die bedoeld was om meer dan twintig Arabische landen te verenigen. Zijn motto was: “Een verenigde Arabische natie met een eeuwige missie.” De takken regeerden eenenzestig jaar over Syrië en vijfendertig jaar over Irak, totdat Saddam Hoessein in 2003 werd omvergeworpen. De legers die beide Baath-regimes steunden, stortten uiteindelijk met verbazingwekkende snelheid in elkaar.
Een recente studieuitgevoerd door politicologen uit Georgetown, de Universiteit van Virginia en Emory, analyseerden de regeringen die tussen 1900 en 2020 door succesvolle opstanden waren ontstaan. Het artikel concludeerde dat autoritaire regimes, opgericht door splinterre rebellengroepen, doorgaans van korte duur waren, omdat gewapende rivalen overliepen en nieuwe regimes oprichtten. opstanden. De overgebleven regimes werden doorgaans gesticht door een groep rebellen. Bij de Syrische burgeroorlog, die in 2011 uitbrak, waren veel milities betrokken. Vijf partijen hebben grondgebied opgeëist sinds Assad vluchtte. “Wat zo cruciaal is in Syrië is dat we een geloofwaardig en inclusief politiek proces zien dat heel Syrië en alle gemeenschappen in Syrië samenbrengt”, aldus de speciale VN-gezant voor Syrië, Geir O. Pedersen. “We moeten ervoor zorgen dat staatsinstellingen niet instorten.”
De omvang van de verwoestingen in de regio dit jaar was verschrikkelijk en het dodental duizelingwekkend. Geen van de lokale economieën zal de schok op korte termijn kunnen opvangen. Volgens schattingen van de Wereldbank leven zeven op de tien mensen in Syrië in armoede. Tijdens de burgeroorlog kromp de economie met vijfentachtig procent. Libanon heeft veroorzaakt meer dan acht miljard dollar aan fysieke schade en economische verliezen. De economie in Gaza kromp met negentig procent. het zal tot 2050 duren voordat het bbp terugkeert naar het niveau van voor de oorlog. Het Wereldvoedselprogramma werd genoemd deze maand, wanneer de regio op hongersnood afstevent.
Regeringen in de regio en daarbuiten worstelen over wat ze moeten doen, individueel of onderling. Binnen een week na de verdrijving van Assad hebben velen hun beleid teruggedraaid. Op 14 december zei minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken dat de VS contact hadden gehad met Hayat Tahrir al-Sham, de islamitische militie die de aanval leidde en nog steeds op de Amerikaanse terreurlijst staat. ‘Syrië is in minder dan een week meer veranderd dan welke week dan ook in de afgelopen halve eeuw’, zei Blinken tegen verslaggevers. Turkije heeft zijn ambassade in Damascus heropend, ruim tien jaar nadat het de diplomatieke banden had verbroken toen de burgeroorlog escaleerde. In de Jordaanse havenstad Akaba zei een haastig bijeengeroepen conferentie van Amerikaanse, VN-, Europese en Midden-Oosterse functionarissen dat Syrië een kans had om een einde te maken aan decennia van isolatie. Ze beloofden het Syrische volk te ‘steunen en ermee samen te werken’ tijdens hun ‘ongekende transitie’ – vooral zonder Iran. ♦
